ظهور فرقه وهابیت در قرن دوازدهم هجری سر منشاء بسیاری از منازعات و کشمکش های مذهبی وسیاسی در جهان اسلام شد .موسس این فرقه محمد بن عبدالوهاب از اسلام برداشتهایی شخصی و مخالف سیره علما ارائه می کرد. تحلیل تطبیقی افکار محمد  بن عبدالوهاب با عقاید تشیع و اهل سنت می تواند روشنگر بسیاری از بدعتها و انحرافات دراین فرقه گردد. در این قسمت قصد داریم سوگواری از دیدگاه اسلام و وهابیت را مورد بررسی قرار دهیم .

اول  - دو استدلال وهابیان

وهابیان با وجود نبودن منعی در بر پایی مراسم عزا گریه بر مردگان را حرام و از اعمال جاهلیت می دانند . آنان برای مستدل جلوه دادن این عقیده به روایت های نقل شده از پیامبر تمسک می جویند، از جمله :

 چهار صفت از صفت جاهلیت در امت من است که آنها ترک نمی شوند : مباهات به گذشتگان، عیب و ایراد گرفتن به ابا و اجداد، طلب باران بر مبنای نجوم و عزاداری برای اموات .

قطع نظر از صحت یا عدم صحت سند این روایت مذکور می توان گفت مصداق این روایت نوحه گری برخی زنان دوره جاهلیت است . شغل و حرفه آنان این بود که به منزل مصیبت دیده جمع می شدند و بصورت خاصی عزاداری می کردند. عملکرد و رفتار نامناسب این زنان سبب شد که پیامبر ما را از شیون انان نهی کند ، و گرنه نفس عزاداری از دید اسلام هیچ اشکالی ندارد .

 باید اذعان کرد صبر هر چند که ممدوح و بر شمرده در صفات مومنان است اما دلیلی بر وجوب آن نیست ؛ یعنی اگر فردی نتوانست بر مصیبتی صبر کند گناه کبیره ای مرتکب نشده .

 روایت دیگری که وهابیان از رسول خدا (ص) نقل می کنند و آن را دستمایه خویش قرارداده اند و به آن تمسک جسته اند این است :

همانا مرده به گریه زندگان عذاب می کشد ... همان طوری که به موییدن بر او متحمل رنج و عذاب می شود.

در نقد این حدیث باید به دو نکته توجه کرد اول : راوی حدیث مغیره بن شعبه ، کسی است که اهل حدیث به گفته های او چندان وقعی نمی نهند؛ دوم : به گفته سید مرتضی اگر بر فرض عمل عزاداران خلاف شرع باشد مواخذه مردگان نه تنها خلاف عقل است بلکه خلاف نص قرآن است ] ولا تَزِرُ وازرة وزر اُخری – هیچکس بار گناه دیگری را به دوش نخواهد گرفت [ (سید مرتضی علم الهدی، امالی، ج2، ص17) .

بنابراین عقیده وهابیت درباره عزا داری بر مردگان نه فقط خلاف عقل بلکه خلاف مشی اسلام است که بر آن می باشد که خصایل نکوهیده را از جامعه به دور افکند. اسلام نفس عزاداری را می پذیرد اما با هر رسم و آئین ناپسندی در مجالس تعزیت مخالف است چه قبل از اسلام چه بعد ازآن.

دوم - سابقه عزاداری

عزاداری و سوگواری در اسلام پدیده ای تازه نیست . از همان ابتدا مسلمانان بر فوت یا شهادت عزیزان خویش اشک می ریختند. همچنین مجالس تعزیه و مصیبت  بعدها در رثای حضرت امام حسین (ع) تشکیل می شده است؛ اما وهابیان عزاداری را بر خلاف سنت پیامبر و حرام می دانند .

حال به سابقه عزاداری در اسلام می پردازیم و برای آگاهی خوانندگان چند مورد از آن را بیان میکنیم.

1 - پیامبر (ص) زنان اصحاب را به ماتم بر حمزه سید الشهدا واداشت یا در مصیبت خدیجه کبری (س) گریست .

2 - حضرت رسول (ص) به اصحاب توصیه کرد بر شهادت جعفر بن ابیطالب (رضوان ا... علیه)  و امثال او بگریند ( و علی مثل جعفر فلتبک البواکی- الصحیح فی سیره النبی،ج4،ص307) .

3 - بنابر روایات، پیامبر به ام سلمه اجازه داد در مراسم عزاداری شرکت نماید .

4 - به گفته انس بن مالک هنگامی که پیامبر در گریه بر مرگ فرزندش با اعتراض برخی اصحاب روبرو شد فرمود : یابن عوف (کنیه ابن مالک ) انها  رحمه العین تدمع، و القلب یحزن و لا نقول الا ما یرضی ربنا – ای ابن عوف گریه رحمت است، چشم می گرید و قلب محزون می شود و به یقین ما چیزی نمیگوییم که مورد رضای حق نباشد .

5 - زمانی که پیامبر(ص) به مدینه وارد شد به زیارت قبر مادرش رفت و به یاد آن بزرگوار گریست بطوری که حاضران هم اشک ریختند ( ان النبی زار قبر امه فبکی و ابکی من حوله – صحیح مسلم ج2،ص 271).

6 - وقتی عثمان بن مظعون وفات یافت پیامبر(ص) کفن او را از روی صورتش کنار زد و ما بین چشمش را بوسید، سپس بسیار گریست و فرمود : ای عثمان خوشا به حالت دنیا تو را جذب نکرد و تو هم به آن دل نبستی.

7 -        زمانی که پیامبر (ص) رحلت فرمود حضرت فاطمه زهرا (س) بسیار گریست یا امام سجاد (ع) تا 40 سال بعد از واقعه عاشورا بر شهدای کربلا گریه می کردند .

با تمام شواهدی که ارائه شد؛ گفته جعفر مرتضی محقق معاصر صحیح بنظر می رسد او معتقد است :" احتمالا علت تاکید وهابیان بر حرمت عزاداری جلوگیری از گریه بر فاطمه زهرا سلام ا... علیها می باشد

سوم: عزاداری در مذهب تشیع و تسنن

انواع نوحه سرایی: 1. ممدوح و مباح : محزون کردن صدا و کلمات را نیکو ادا کردن ؛ چنانکه حضرت زهرا (س) در عروج ملکوتی پدر بزرگوارشان چنین فرمود :« یا ابَتاه من رَبه َادناه! یا ابَتاه الی جَبرئیل أنعاء ! اجاب ربا دعاه؛ - ای پدر جان خوشا به حالت به خدا نزدیکتر شدی در کنار جبرئیل مأوی گزیدی، دعوت خدایت را لبیک گفتی.»

2. مذموم و حرام : دست را به دست دیگر زدن، فریاد کشیدن و کلمات نا بجا گفتن، پیراهن چاک کردن ، به صورت آسیب رساندنو نوحه خوانی را شغل دانستن؛

فقهای شیعه در کتب فقهی اجرت گرفتن زن برای نوحه گری را حرام دانسته اند. نظر علامه طباطبائی مانند بسیار دیگری از فقها چنین است: اجرت گفتن کسانی که به باطل نوحه سرایی می کنند حرام و اجرت آنانی که به حق نوحه گری می کنند حلال است.

فقها در تعریف نوحه باطل گفته اند: آن است که در حین نوحه سرایی دروغ بگویند یا غنا انجام دهند. و بطور کلی در صورتی که غرض یا کیفیت باطلی داشته باشد حرام است.

روایتهای بسیاری داریم که بزرکان بر مرگ عزیزان خود گریسته اند:

ابن قدامه روایت می کند: حضرت فاطمه زهرا (س) و ابوبکر بر مزار پیامبر یا بر بدن وی بوسه زده و گریسته اند . انس می گوید : در حالی که دختر رسول ا... را بر مزار پدرش دیدم که اشک از دیدگانش روان بود. عایشه گفت : ابوبکر بر جنازه رسول خدا حاضر شد کفن بالا زد و صورت پیامبر را بوسید و گریست.از علی (ع) نقل شده: حضرت فاطمه س مشتی از خاک قبر پیامبر را برداشت و بر چشمانش مالید.

البته سوگواری غیر مشروع هم در احادیثی به ما رسیده است :

ام عطیه نقل می کند در هنگام بیعت با رسول خدا پیامبر از ما عهد گرفت که نوحه سرایی نکنیم .از این حدیث بر میاید که مسلمانان باید از نوحه کردن به روش جاهلیت بپرهیزند.

ابوموسی اشعری از پیامبر نقل می کند که فرمود آن که در هنگام مصیبت صورت را بخراشد و دامن را چاک دهد و به سبک جاهلیت زاری کند از ما نیست.

ابن قدامه می افزاید : از این حدیث نیز مطالبی که قبلا بیان کردیم بدست می آید  و معلوم می شود عزاداری به چه صورت حرام است و اگر سوگواری مطابق فطرت و عطوفت انسانی باشد و از حریم عقل و شرع بیرون نرود اشکالی ندارد .

 نوشته شده توسط نشریه چشمه در پنج شنبه 86/12/16 و ساعت 4:34 عصر | نظرات دیگران()